QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC CỦA ANTON SEMIONNOVIC MAKARENKO

Người thực hiện:
Nguyễn Thị Ngọc Ánh
Vy Thị Phương Bình
Nguyễn Thị Diễm My
Mục lục


Mục
lục. 1


ANTON
SEMIONNOVIC MAKARENKO.. 2


NHÀ GIÁO
DỤC XÔ VIẾT LỖI LẠC.. 2


(1888-1939). 2


I) TIỂU SỬ.. 2


II) HỆ THỐNG GIÁO DỤC CỦA
A.S MAKARENKO.. 4


1) Tính biện chứng của quá
trình giáo dục. 4


2) Chủ nghỉa nhân đạo và
niềm lạc quan XHCN của Makarenko. 6


3) Lý luận tập thể và tập
thể cơ sở. 7


a) Lý luận tập thể. 7


b) Tập thể cơ sở. 8


4) Đóng góp của Makarenkô về
giáo dục lao động và kỹ thuật tổng hợp kết hợp các mặt giáo dục khác 9


a) Giáo dục lao động. 9


b) Kỹ thuật tổng hợp kết hợp các mặt
giáo dục khác. 10


5) Quan điểm của Makarenko
về nhà giáo dục và tập thể các nhà giáo dục. 10


a) Đối với nhà giáo dục. 10


b) Đối với tập thể giáo dục. 10


6) Quan điểm của makarenko về giáo dục
gia đình. 11


7) Về phương pháp nghệ thuật sư phạm của Makarenko: 13


III) Đánh giá Makarenko và cống hiến của ông. 16




ANTON SEMIONNOVIC MAKARENKO


NHÀ GIÁO DỤC XÔ VIẾT LỖI LẠC


(1888-1939)

I)
TIỂU SỬ




- Anton Semionnnovic Makarenko vừa là một nhà văn, vừa
là nhà giáo dục Xô Viết lỗi lạc. Là một trong những danh nhân xuất sắc nhất
trong Lịch sử giáo dục nhân loại. Ông được mệnh danh là Musurin trong giáo dục.


- Makarenko sinh ngày
13-3-1888 trong một gia đình công nhân xe lửa ở tỉnh Khaccop. Cha ông là thợ
sơn toa xe của nhà máy. Cuộc sống gia đình gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn nhưng
cụ thân sinh ra Makarenko vẫn cố gắng tạo điều kiện cho Makarenko được ăn học
đến nơi đến chốn.


- Makarenko đã chăm chỉ học
tập để không phụ lòng mong mỏi của gia đình. Những năm học ở phổ thông, ông
luôn giành được điểm cao và khi học ở trường cao đẳng sư phạm, ông cũng đã nhận
được tấm huy chương vàng về kết quả học tập. Với những phẩm chất và năng lực
của một nhà sư phạm có tài, Makarenko đã bước vào nghề với nhiều điều hứa hẹn ở
phía trước.


- Năm 1905 trở thành thầy
giáo ở một trường tiểu học của nhà máy nơi cha ông làm việc. Tại đây, ông đã có
nhiều suy nghĩ, thực hiện nhiều biện pháp cải tiến cách dạy học, giáo dục trẻ
em con công nhân. Nhưng kết quả thu lại không cao.


- Năm 1914, được cử đi học ở
trường Cao đẳng sư phạm Bontava. Sau khi tốt nghiệp, ông trở lại trường cũ ở
Criucop – nơi ông đã bước vào nghề giáo dục.


-Năm 1920, Makarenko phụ trách việc giáo dục
trẻ em phạm pháp và không có gia đình ở Bontava.


- Năm 1920 – 1927 ông đứng
ra thành lập và phụ trách trại Goocki. Tại đây, ông đã bắt đầu lại sự nghiệp
giáo dục của mình và đứng ra chống lại những quan điểm sai lầm, phản động cực
phái “ Nhi đồng học”. Kết quả giáo dục trẻ em ở trại Goocki đã chứng minh hùng
hồn hoạt động sáng tạo của Makarenko là đúng đắn và đã làm thất bại âm mưu phản
động của phái “Nhi đồng học”


- Năm 1928- 1937 ông được
giao phó phụ trách Công xã Decdinxki ở Khaccop gần trại Goocki và đã đem lại
thành công rực rỡ. Thành công của Makarenko ở Công xã Decdinxki là sự thực hiện
sáng tạo việc kết hợp quá trình giáo dục với tổ chức lao động sản xuất, giáo
dục kĩ thuật tổng hợp, trí dục, thể dục, mỹ dục, là kết quả của sự kết hợp giữa
giáo dục và tổ chức tự rèn luyện của tập thể trẻ em.


- Mùa thu năm 1935, Makarenko
được bổ nhiệm làm phó Giám đốc phụ trách trại lao động thuộc Bộ dân ủy Nội vụ
nước Cộng hòa Xô Viết Ucren.


- Tháng 1 – 1937 Makarenko
về Matxcova tổng kết kinh nghiệm quá trình hoạt động giáo dục của ông. Quá
trình hoạt động giáo dục suốt 32 năm, đã là vốn tư liệu để Makarenko viết những
tác phẩm giáo dục có giá trị lớn lao và hết sức sinh động.


- Năm 1932, Makarenko hoàn
thành tác phẩm “Hành khúc năm 1930” nhằm mô tả lại hoạt động giáo dục của Công
xã Decdinxki nhưng chưa được nhiều người để ý tới. Sau đó, Makarenko viết tiếp
tác phẩm “ Bài ca sư phạm” được xuất bản làm nhiều phần từ 1933- 1935 nhằm mô
tả lại hoạt động của trại Goocki. Với tác phẩm này, Makarenko đã được đánh giá
là rất xứng đáng trở thành nhà văn ưu tú nhất thời kì đó và “ Bài ca sư phạm”
là tác phẩm giáo dục nổi tiếng nhất trong lịch sử giáo dục xã hội chủ nghĩa.


- Năm 1937- 1938, Makarenko
cho ra mắt bạn đọc cuốn tiểu thuyết “ Danh dự” và bổ sung hoàn chỉnh “Hành khúc
năm 1930” thành “ Ngọn cờ trên tháp”


- Makarenko cũng quan tâm
nghiên cứu lý luận và thực tiễn giáo dục gia đình, ông đã viết tác phẩm “Cuốn
sách giành cho các bậc cha mẹ”


- Với những đóng góp của
mình, Makarenko được ghi nhận là người có công lao xây dựng lý luận giáo dục
gia đình xã hội chủ nghĩa. Ngày 1-4-1939, Makarenko đột ngột qua đời vì bệnh tim. Ông qua đời là một tổn thất lớn
lao cho nhân dân Liên Xô (cũ), nền giáo dục XHCN và giáo dục nhân loại.


- Năm 1951, Chính phủ Liên
Xô quyết định thành lập Viện bảo tàng Makarenko tại trường – nơi ông bắt đầu sự
nghiệp giáo dục và dựng tượng ông ở quê hương.


- Trong chương trình “lịch
sử giáo dục” trong các trường sư phạm, Makarenko được coi là nhà giáo dục xuất sắc của nền giáo dục XHCN,
ông chiếm một vị trí xứng đáng trong các sách giáo khoa, giáo trình của Khoa
học giáo dục.


- Makarenko đã để lại một di
sản giáo dục rất là to lớn, đã có nhiều luận án được bảo vệ và hàng ngàn bài
báo viết về ông và quan điểm giáo dục của ông, song vẫn chưa khai thác hết giá
trị ông để lại cho nhân loại. Ở các nước, hầu như đã dịch hết các tác phẩm của
Makarenko.Ở nhiều nước, kể cả các nước tư bản tiên tiến cũng có những tổ chức
tiến hành nghiên cứu và vận dụng kinh nghiệm giáo dục của Makarenko giải quyết
những vấn đề thực tiễn giáo dục đặt ra.


- Ở Việt Nam, lý luận giáo
dục của Makarenko đã được phổ biến rộng rãi trong các trường sư phạm, trong các
cơ quan nghiên cứu…Lý luận và kinh nghiệm của Makarenko đã và đang được vận
dụng rất sáng tạo vào quá trình giáo dục con người xã hội chủ nghĩa Việt Nam
những năm trước đây cũng như trong sự nghiệp đổi mới hiện nay.

II) HỆ THỐNG GIÁO DỤC CỦA
A.S MAKARENKO



1)
Tính biện chứng của quá trình giáo dục.




- Năm 1932 Makarenko đưa ra
nhận xét “ Đối với chúng ta không thể có vấn đề nào quan trọng hơn vấn đề logic
của phương tiện sư phạm”


- Bản chất của vấn đề “logic
sư phạm” Đó là phương pháp luận khoa học giáo dục XHCN, bàn về bản chất của các
quá trình sư phạm dưới ánh sáng triết học Mác – Lênin nhằm giải quyết một cách
khoa học các mâu thuẫn trong quá trình giáo dục con người XHCN.


-Theo Makarenko, lôgic sư
phạm là sự giải quyết hợp lý, trọn vẹn, cân bằng đồng bộ các yêu cầu phát triển
toàn diện nhân cách, trí tuệ, tình cảm, nhận thức, ý chí, năng lực, thể chất để
mỗi người có khả năng tự điều chỉnh nhu cầu, hứng thú, nghĩa vụ, trách nhiệm,
quyền lợi và quyền hạn…


- Makarenko khẳng định rằng
không có một khoa học nào có tính chất biện chứng hơn khoa học giáo dục con
người, bởi lẽ con người là sống động, con người là sản phẩm của hoàn cảnh xã
hội và tự nhiên, con người là tổng hòa của các mối quan hệ xã hội…Vì vậy lôgic
sư phạm chính là tìm ra cái quy luật bản chất hợp lý triệt để nhất để đem lại
hiệu quả tối ưu của quá trình phát triển nhân cách.


- Tùy theo hoàn cảnh cụ thể
và những đặc điểm mọi mặt của tập thể và cá nhân học sinh… mà phạm vi, mức độ
sử dụng một phương tiện giáo dục nào đó có thể nâng lên đến mức thống nhất
tuyệt đối, trọn vẹn.


-Theo Makarenko, cái logic
biện chứng của quá trình giáo dục không phải xuất phát từ việc lựa chọn các
phương tiện giáo dục mà phụ thuộc vào tính mục đích của quá trình giáo dục. Mục
đích cùa quá trình giáo dục là phải xuất phát từ yêu cầu của chế độ Xô Viết,
của việc đào tạo con người XHCN. Như Makarenko giải thích chúng ta phải hiểu rõ
địa vị của con người trong xã hội Xô Viết, chế độ xã hội chủ nghĩa dựa trên
nguyên tắc vì tập thể. Vì vậy, không thể có con đường và hạnh phúc cá nhân biệt
lập, đối lập với số phận hạnh phúc của tập thể, của nhân dân và của Tồ quốc
XHCN.


- Muốn vậy, chúng ta phải
giáo dục hành vi, phẩm chất của con người có tinh thần trung thực, ý chí dũng
cảm… phải giáo dục tình cảm nghĩa vụ và khái niệm danh dự…, phải có phẩm giá
của mình, phải là con người lịch thiệp và nghiêm khắc, tốt bụng và nhân tâm –
tùy theo những điều kiện của cuộc sống
và cuộc đấu tranh của họ. Họ phải là nhà tổ chức tích cực, phải kiên
trì, phải tôn trọng tập thể và hình phạt của tập thể, phải vui vẻ, yêu đời,
nghiêm chỉnh…phải là người như vậy không phải trong tương lai mà cả trong hiện
tại.


- Theo Makarenko, cái lôgic
của quá trình sư phạm còn là quá trình tổ chức hợp lý hoạt động của học sinh
tham gia vào cách mạng xã hội, lao động sản xuất… Theo ông, chủ nghĩa nhân đạo
cộng sản chủ nghĩa buộc chúng ta hoạt động là “mưu cầu hạnh phúc cho hàng triệu
con người, chứ không phải lo cho hạnh phúc của cá nhân mình. Chính vì vậy, giáo
dục là làm sao hình thành ngay trong quá trình giáo dục mọi người đều ý thức
sâu sắc rằng suy nghĩ, hành động phải hướng tới tập thể, tới thắng lợi thành
công chung.



Nhận xét : Công lao lớn lao của Makerenkô là việc phát
hiện “Logic sư phạm” chính là vấn đề bản
chất của quá trình giáo dục, đó là vấn đề then chốt của toàn bộ quá trình giáo
dục con người mới XHCN. Đây chính là đóng góp đầy giá trị để có thể tổ chức tốt
quá trình giáo dục con người XHCN.




2)
Mục đích giáo dục



a) Lý
tưởng GD :Chủ nghỉa nhân đạo và niềm lạc quan XHCN của Makarenko.




- Do được kế thừa truyền
thống quý báu của gia đình, của giai cấp, của môi trường công nhân, đặc biệt
ông đã tiếp thu một cách sáng tạo chủ nghĩa nhân đạo Mác xít về con người thông
qua Goocki và những tác phẩm của Goocki, mà năm 1920 khi thiết lập trại giáo
dục trẻ em hư, Makarenko đã lấy tên Goocki đặ cho trại để thể hiện lý tưởng
giáo dục của mình.


-Theo Makarenko, điều quan
trọng nhất mà ông thấy ở Goocki đó là niềm tin lớn vào con người và yêu cầu cao
đối với con người. ngoài ra, Makarenko còn say mê chủ nghĩa lạc quan trong các
tác phẩm của Goocki là con người rất lạc quan, ông biết dự kiến cái tốt đẹp
trong con người.


-Makarenko đã tiếp thu và
phát triển chủ nghĩa lạc quan XHCN. Đồng thời, đã biến nó thành một tư tưởng
chỉ đạo toàn bộ quá trình hoạt động giáo dục thực tiễn, có thể nói đó là sợi
chỉ đỏ xuyên suốt cuộc đời hoạt động
giáo của ông.. Theo quan điểm của Makarenko, nhân đạo và lạc quan là
thương yêu con người vô hạn. Nhưng tình thương đó không phải là sự ban ơn, mà
ngược lại thương, yêu, quý, trọng… và phải tạo điều kiện cho con người hoạt
động và phát triển.


-Chủ nghĩa nhân đạo và lạc
quan XHCN của Makarenko còn thể hiện ở niềm tin vào con người và khả năng tiềm
ẩn, tin vào phẩm chất tốt đẹp của con người, tin vào tính năng động , hoài bão
ước mơ con người muốn vươn tới ngày mai.


-Theo Makarenko, hạt nhân
của chủ nghĩa nhân đạo và lạc quan XHCN chính là ở chỗ tôn trọng và yêu cầu cao
ở con người, vạch ra phương hướng, tạo điều kiện cho con người hoạt động, rèn
luyện để tự khẳng định trong tập thể, trong xã hội.


- Theo Makarenko, chủ nghĩa
nhân đạo còn là tính nghiêm khắc, sự không khoan nhượng đối với khuyết điểm lỗi
lầm, của những hành vi sai trái, quy
định của tập thể. Ông nhấn mạnh; tính nghiêm khắc này là tính nhân đạo lớn nhất
mà ta có thể đưa ra đối với con người. Theo ông, nghiêm khắc là sự đòi hỏi, là
yêu cầu trước sau như một, không nhu nhược, không nuông chiều quá mức và những
điều vô lý. Ông khuyên các bậc cha mẹ và các nhà sư phạm cần biết “nhẫn tâm”
nghĩa là phải có bản lĩnh, tự chủ… chứ không phải là hà khắc, đánh mắng hoặc
buông lơi, thả lỏng…


Chủ nghĩa nhân đạo và lạc
quan có quan hệ biện chứng với nhau, nó thể hiện sâu sắc trong cái logic sư
phạm giữa tình thương yêu - tôn trọng – tin tưởng – yêu cầu- nghiêm khăc giữa
hoạt động của cá nhân và tập thể.

b)
GD nhân cách




Giáo dục nhân cách:
nghề nghiệp, tính cách, phẩm chất cá nhân liên quan tới cuộc sống cá nhân và xã
hội cộng sản.






Nhận xét : Makarencô đã chỉ rõ chủ
nghĩa nhân đạo và lạc quan XHCN là nguyên tắc cơ bản phản ánh bản chất nền giáo
dục XHCN, nó ra đời trên nền tảng kinh tế, chính trị, xã hội của chế độ XHCN.
Ngòai ra, nguyên tắc kết hợp yêu cầu cao, hợp lý cùng việc tôn trọng người được
giáo dục của ông có giá trị rất lớn và có ứng dụng đến ngày nay.




3)
Nội dung GD






1 Giáo dục trí tuệ: sáng tạo, lợi ích...


2 Giáo dục đạo đức: nề nếp, kỷ luật tự giác, chủ nghĩa tập
thể


3 Giáo dục lao động: tập thể, lợi ích chung, vận dung tri
thức, đạo đức lao động


4 Giáo dục thể chất


5 Giáo dục thẩm mỹ

Đóng
góp của Makarenkô về giáo dục lao động và kỹ thuật tổng hợp kết hợp các mặt
giáo dục khác



a)
Giáo dục lao động




- Makarencô ủng hộ giáo dục
lao động và lao động sản xuất. Ông cho rằng, chính trong quá trình đó con người
mới học được cách cư xử sâu sắc, tinh thần trách nhiệm của mình. Tầm quan trọng
của giáo dục lao động chính là ở chỗ rèn luyện tính tổ chức, năng động, sáng
tạo, tình tỉ mỉ, chịu khó và kiên nhẫn, lọai bỏ những thói ích kỷ, cẩu thả,
lười biếng… Giáo dục lao động không nên hiểu chỉ là những bài lý thuyết về ý
nghĩa của lao động , điều quan trọng là cung cấp cho học sinh những tri thức,
những khái niệm về các quá trình lao
động, đồng thời rèn cho các em có được những kỹ năng, có óc sáng tạo, có tinh
thần trách nhiệm, có năng suất cao trong lao động ở các dạng, các hình thức
khác nhau.


- Nhất thiết giáo dục lao
động và giáo dục lao động sản xuất phải tiến hành dưới hình thức tập thể, hoạt
động tập thể và xuất phát từ mục đích vì tập thể, vì xã hội trong đó có cá
nhân.

b)
Kỹ thuật tổng hợp kết hợp các mặt giáo dục khác




- Giáo dục lao động và lao
động sản xuất trong nhà trường nhất thiết phải kết hợp chặt chẽ với các quá
trình giáo dục khác: giáo dục về thể chất, quân sự, thẩm mỹ, ..và đặc biệt là
phải kết hợp với quá trình học tập hình thành nhân cách con người XHCN. Có thể
bắt người ta lao động bao nhiêu tùy ý nhưng nếu không đồng thời giáo dục về
chính trị và đạo đức, nếu không tổ chức cho người ta tham gia vào cuộc sống xã
hội và cuộc sống chính trị thì thứ lao
động ấy chỉ đơn giản là một quá trình trung tính, không đem lại kết quả giáo dục
tích cực.



Nhận xét: Makarenko đã có sự đánh giá rất đúng đắn về vai trò của
giáo dục lao động, để lại cho con người những kinh nghiệm giáo dục về lao động
thật sâu sắc. Ngoài ra, ông cũng là người mỡ đầu cho nguyên tắc giáo dục tòan
diện, sự kết hợp của các mặt giáo dục để hình thành nhân cách con người.










4)
Phương
pháp GD




-
Makarenko chưa có thời gian tổng kết, hệ thống các phương
pháp giáo dục đã thực hiện. Đó là điều khó khăn nên các nhà nghiên cứu còn dè
dặt khi bàn tới đóng góp của ông về phương pháp giáo dục như : phương pháp giáo
dục song song, giáo dục bằng hệ thống viễn cảnh, giáo dục bằng bùng nổ sư phạm,
giáo dục bằng truyền thống, bằng cái đẹp, giáo dục bằng chế độ sinh hoạt, khen
thưởng, trách phạt, bằng nêu gương….


-
Phương pháp giáo dục bằng tác động song song


·
Phương pháp tác động trực tiếp là nhà giáo dục tác động thẳng
tới từng đối tượng được giáo dục bằng chăm lo, săn sóc, khen thưởng, khích lệ,
phê bình, khiển trách, kỉ luật hay ra mệnh lệnh buộc phải thực hiện các yêu cầu
giáo dục.


·
“Tác động tay đôi” là phương pháp giáo dục cá nhân riêng lẻ.
Sức mạnh của phương pháp này là quyền uy, cương vị của nhà giáo dục khuất phục,
hoặc thuyết phục đối tượng phải tuân theo một cách hài long tự giác hoặc không
hài lòng bắt buộc phải thực hiện.


·
Phương pháp giáo dục song song được ông giải thích như sau:
“chỉ tiếp xúc với đội (tức là tập thể cơ sở) không tiếp xúc với cá nhân riêng lẻ,
đó là cách biểu hiện chính thức tác động tới chính cá nhân. Nhưng biểu hiện thì
lại diễn ra song song với thực chất”.


-
Makarenko sử dụng phương pháp này trong 3 trường hợp.


·
Thông qua đội ngũ tự quản. Ví dụ: Petrenko đi làm muộn, ông gặp đội trưởng của Petrenko và nói
“ đội 1 có người đi làm chậm” để đội trưởng về họp đội rút kinh nghiệm và nhắc
nhở Petrenko


·
Tác động tới cả đội-
tập thể cơ sở. Ví dụ: Petrenko tiếp
tục đi muộn vào buổi sau. Ông triệu tập cả đội họp nhắc nhở “ ở đội này có
người đi làm muộn lần 2”. Đội hứa sẽ không xảy ra nữa. Tiếp sau đó cả đội sẽ
tìm cách giúp cho Petrenko không đi làm muộn nữa.


·
Những vấn đề nêu ra của nhà sư phạm không phải là yêu cầu
trực tiếp với tập thể nào, mà chỉ là một mong muốn, một nguyện vọng, một đề
xuất với phong trào chung. Về hình thức gây dư luận ngẫu nhiên, để mỗi tập thể
cơ sở và cá nhân tìm biện pháp sáng tạo
xây dựng tập thể, thực hiện các mục tiêu giáo dục đặt ra.


-
Phương pháp giáo dục song song sẽ gây ảnh hưởng dây chuyền.
Cá nhân tác động tới tập thể và ngược lại. Phương pháp này chỉ có thể sử dụng
khi tập thể cơ sở đã phát triển, yêu cầu của nhà giáo dục luôn có một lực lượng
nòng cốt sẵn sàng giúp đỡ thực hiện, có dư luận tập thể lành mạnh sẵn sàng ủng hộ
phần tử tích cực và hành vi tích cực, đồng thời dư luận không tha thứ cho những
ai xâm phạm đến truyền thống danh dự quyền lợi chung của tập thể. Và điều quan
trọng là nhà sư phạm phải có uy tín, có kinh nghiệm, được tập thể tin yêu.



Nhận xét : tác động song song là
phương pháp nhà giáo dục sử dụng sức mạnh của dư luận tập thể nhằm điều chỉnh
suy nghĩ, hành động của cá nhân hoặc một nhóm theo yêu cầu giáo dục. Như vậy,
là cùng một tác động giáo dục cả tập thể và đối tương giáo dục đều chịu ảnh
hưởng, tính thiết thực của nó rất cao.





- Phương pháp giáo dục bằng hệ thống viễn
cảnh


·
Là dựa trên yêu cầu của quá trình giáo
dục, căn cứ vào nhu cầu của tập thể và cá nhân, xuất phát từ đặc điểm của tập
thể đối tượng, nhà giáo dục giúp cho tập thể xây dựng một hệ thống mục tiêu,
một chương trình nội dung, kế hoạch giáo dục, hoạt động, tổ chức thực hiện để
đạt tới những dự định đã vạch ra. Hệ thống viễn cảnh bao gồm từ viễn cảnh
gần, trung bình đến xa. Điều chủ yếu là nhà sư
phạm phải biến dự kiến cá nhân hình thành mong muốn, thành phong trào
của tập thể cơ sở để mỗi thành viên thực hiện một cách tự giác dưới sự điều
khiển của đội ngũ tự quản.


·
Cơ sở khoa học của phương pháp giáo dục
bằng hệ thống viễn cảnh chính là căn cứ vào đặc điểm ý thức của con người luôn
luôn muốn cuộc sống tốt đẹp hơn. Makarenko nói “ Sự kích thích chân chính của
cuộc sống con người là niềm vui ở ngày mai. Trong kĩ thuật giáo dục niềm vui đó
là một trong những kích thích cực kỳ quan trọng của công tác giáo dục. Trước
hết phải tổ chức niềm vui, gọi nó đến với cuộc sống.” Phương pháp giáo dục trên
còn căn cứ vào đặc điểm của hoạt động trong quá trình hình thành nhân cách.


-
Phương pháp giáo dục bằng bùng nổ


·
Là phương pháp mà nhà sư phạm dùng những tác động mạnh đặc biệt, bất thần tạo
ra những chuyển biến về mặt tâm lý, điều chỉnh quá trình hưng phấn và ức chế để
phá vỡ những suy nghĩ, thói quen, hành vi xấu, tạo ra những suy nghĩ, những
tình cảm hành vi mới theo yêu cầu giáo dục.


·
Vấn đề quan trọng nhất của việc sử dụng
phương pháp “bùng nổ” là chọn thời cơ chính xác, đúng lúc. Phải bắt chớp thời
cơ. Phải xây dựng nội dung bùng nổ một cách hệ thống, liên tiếp, cường độ tác
động mạnh theo một ý định.



Nhận xét : Theo
Makarenko – không có một phương pháp nào là vạn năng cũng như không có một nhà
giáo dục nào đủ tài đào tạo nên những con người mới XHCN, vì vậy, cần kết hợp,
vận dụng các phương pháp. Việc kết hợp các phương pháp trong giáo dục của ông cũng là
cơ sở cho việc giáo dục ngày hôm nay.




5)
GD tập thể



a)
Lý luận tập thể




Đóng góp lớn lao của
Makarenkô về lý luận tập thể thể hiện:


- Chủ nghĩa tập thể là nội
dung, yêu cầu của giáo dục.


·
Quán triệt luận điểm của chủ nghĩa Mác- LêNin, Makarenkô cho
rằng giáo dục tập thể trước hết phải là nội dung của giáo dục nhân cách XHCN,
tức là thông qua toàn bộ quá trình giáo dục, giáo dưỡng trong và ngoài nhà
trường hình thành ở thế hệ trẻ ý thức, tinh thần tập thể, năng lực, thói quen
sống, lao động học tập, hoạt động không phải vì cá nhân mà vì quyền lợi của tập
thể, của người khác, của tổ chức và của nhân dân. Nó góp phần tạo ra nhân sinh
quan XHCN, bộ mặt đạo đức chủ yếu của con người XHCN.


-
Tập thể là môi trường, phương tiện giáo dục


·
Đối với Makarenkô, quan hệ tập thể là quan hệ xã hội trực
tiếp tác động đến sự hình thành nhân cách thế hệ trẻ. Theo ông, “cái
quyết định trong công tác giáo dục không phải là phương pháp của một giáo viên
riêng lẻ, thậm chí không phải là phương pháp của cả một trường mà là sự tổ chức
nhà trường, tổ chức tập thể và tổ chức quá trình giáo dục”


·
Giáo dục tập thể nghĩa là công tác tổ chức giáo dục không
hướng vào từng cá nhân riêng lẽ mà phải tổ chức tòan bộ hoạt động của tập thể
học sinh. Điều này có nghĩa là nhà sư phạm không chạy theo một vài em chậm tiến
hoặc chỉ quan tâm đến những phần tử tiên tiến mà phải tổ chức hợp lý mối quan
hệ hoạt động của mỗi tập thể và giữa các tập thể học sinh trong một trường và nhà trường với các tập thể xã hội khác.


·
Sức mạnh giáo dục của tập thể được Makarenco xem là dư
luận tập thể- dư luận xã hội trực tiếp tác động đến sự hình thành nhân
cách. Vai trò của nhà giáo dục là xây dựng tập thể giáo dục lành mạnh, điều
chỉnh các dư luận chính thức, uốn nắn các dư luận không lành mạnh, không chính
thức bằng nghệ thuật tác động song song biện pháp khác.

b)
Tập thể cơ sở




Công lao của Makarenkô chính là ở chỗ xây dựng cơ chế của tập thể
giáo dục, tập thể cơ sở :


-Tập thể cơ sở là một cơ thể sống có các cơ quan đại diện, có trách nhiệm, có
mối tương quan của các bộ phận, có sự phụ thuộc lẫn nhau.


- Cơ cấu: Trong các trường,
tập thể cơ sở chính là tập thể lớp học. Ở các trường nội trú có thể phân chia
theo lứa tuổi nhưng dễ rơi vào tình trạng biệt lậpvới ccác lứa tuổi khác. Nếu
được tổ chức tốt, tác dụng giáo dục sẽ lớn hơn vì đòi hỏi mỗi thành viên phải
cố gắng, thương yêu và chăm lo nhau nhiều hơn.


- Số lượng : không ít quá 7 và
nhiều quá 15 thành viên. Việc xác định số lượng phụ thuộc vào sự ổn định của
nội dung họat động chung, tính liên kết các thành viên để có thể hoàn thành mục
đích chung.


-
Mỗi tập thể cơ sở cần được tổ chức chặt chẽ : có người đứng
đầu do tập thể bầu ra. Toàn trường, toàn trại lại hình thành Hội đồng đội
trưởng bao gồm các đội trưởng. Đây là cơ quan quyền lực mang tính nòng cốt.


-
Mỗi tập thể hình thành, phát triển trải qua 3 giai đọan:


·
Giai đọan tập thể đang hình thành: Vai trò, ảnh hưởng của nhà
giáo dục quyết định phương hướng của tập thể.


·
Giai đọan tập thể đã hình thành : nhà giáo dục có khả năng
thông qua đội ngũ tự quản để tác động đến những cá nhân khác trong tập thể.


·
Giai đọan tập thể phát triển : dư luận tập thể có khả năng
điều chình. Nhà giáo dục đóng vai trò như một cố vấn.



Nhận xét: Đóng góp lớn lao của
Makarenko là ở chỗ phát hiện ra sức mạnh của tập thể, của dư luận tập thể. Ông
đã sáng tạo ra nhiều biện pháp, hình thức tồ chức cơ chế của một tập thể, nuôi
dưỡng và phát triển tập thể lớn mạnh bằng chế độ, kỷ luật, truyền thống, hình
thức, nội dung sinh hoạt và hoạt động .




6)
Quan điểm của Makarenko về nhà giáo dục và tập
thể các nhà giáo dục



a)
Đối với nhà giáo dục




-Đối với nhà giáo dục,
Makarenkô yêu cầu phải có những phẩm chất, năng lực làm công tác giáo dục. Ông
đòi hỏi mọi giáo dục viên phải yêu nghề, yêu trẻ, sống say sưa, vui vẻ, không
được đem nỗi ưu buồn, sự bực bội cá nhân đến với trẻ, phải mẫu mực trong mọi
lời nói, hành vi, cử chỉ, có lý tưởng, có hoài bão, sống lạc quan, luôn công
bằng, trung thực…và họ phải luôn luôn rèn luyện và học tập, không chỉ về phẩm
chất, tư cách mà còn về tri thức, năng lực, nghệ thuật giáo dục.

b)
Đối với tập thể giáo dục




- Theo ông, cơ cấu của một tập thể giáo dục cần
có người nhiều tuổi, người ít tuổi, người có kinh nghiệm và ít kinh nghiệm, có
người nhẹ nhàng, có người táo bạo, nên có người biết nhiều về âm nhạc, hội họa…


- Sự tồn tại của tập thể các
nhà sư phạm phải lớn hơn tập thể học sinh, truyền thống của tập thể thầy giáo
phải sâu sắc hơn, đẹp hơn tập thể của từng học sinh.


- Makarenkô yêu cầu tập thể các nhà giáo dục phải là một
thể thống nhất trong suy nghĩ và hành động. Sự giáo dục đúng đắn chỉ có thể
thực hiện được với một tập thể nhà giáo dục nhất trí về quan điểm và tin tưởng
giúp đỡ lẫn nhau, không ganh tị, không quá ham muốn tỏ lòng thân thiện riêng
với học sinh…



Nhận xét: Đóng góp lớn lao của Makarekô
cho lý luận sư phạm chính là ở chỗ xác định ý nghĩa, vai trò của tập thể các
nhà giáo dục, tính thống nhất trong hoạt động sư phạm. Những điều đó trong lịch
sử giáo dục nhân loại chưa có ai đề cập đến sâu sắc, có giá trị thực tiễn như
Makarenkô. Ngày nay, những kinh nghiệm và lý luận của Makarenkô về nhà sư phạm
và tập thể giáo dục cần được quán triệt sâu sắc trong tòan bộ công tác giáo dục
nói chung vả công tác đào tạo của các trường sư phạm nói riêng.




7)
Quan điểm của makarenko về giáo dục gia đình




- Phân
tích mối quan hệ biện chứng giữa gia đình và xã hội, vai trò của gia đình, của
giáo dục gia đình, cha mẹ trong toàn bộ quá trình giáo dục nhân cách con người
Xô Viết. Gia đình là tế bào của toàn bộ XHCN, không phải là hòn đảo chơ vơ, mà
nó thực sự là bộ phận góp phần làm cho xã hội Xô Viết tiến bộ, phát triển như
một cơ thể sống.


- Qúa
trình giáo dục đứa trẻ được thiết lập trước 5 tuổi, sau đó chỉ là tiếp tục phát
triển nhân cách. Makarenco phân tích, chứng minh các bậc cha mẹ là những người
vun trồng những mần non của Tổ Quốc, họ sẽ là những người chủ đất nước và thế
giới.


- Và tâm lý học hiện đại đã xác định, từ sơ sinh đến 5 tuổi là giai
đoạn đứa trẻ đặt nền móng đầu tiên cho những tính cách của cả đời người. Trong
15 năm đầu của đứa trẻ, nhà trường chỉ quản lý học sinh khoảng 15 nghìn giờ,
còn cha mẹ phải chịu trách nhiệm với con cái tới 90 nghìn giờ. Bởi vậy, hành vi
có văn hóa của những người làm cha mẹ là một trong những điều kiện quyết định
trong việc giáo dục nhân cách cho con cái.


-Muốn
giáo dục con cái, mỗi gia đình phải tổ chức trên nguyên tắc của một tập thể xã
hội lao động, mỗi thành viên trong gia đình phải được coi là một thành viên
trong xã hội- có nhiệm vụ hoàn thành nhiệm vụ xã hội.


-Mỗi gia đình là một tập thể
giáo dục và không ai có thể thay thế được chức năng này. Sự hòa hợp giữa các
thành viên (ông bà, cha mẹ, con cái) là cơ sở của nền giáo dục gia đình. Đó là
sự quan tâm, săn sóc và tôn trọng lẫn nhau giữa các thành viên.


-Thực tế, các cặp vợ chồng
khó có thể tránh khỏi những lúc va chạm, bất hòa, xung đột với nhau trong cuộc
sống, song cần giải quyết có văn hóa để khỏi ảnh hưởng xấu đến con cái, đó là
điều cha mẹ cần lưu ý.


-Phải chú ý đến từng lời
nói, từng hành vi cư xử. Lời nói chẳng những có tác động tinh tế đối với người
làm cha mẹ mà còn tác động sâu sắc đến tâm hồn con trẻ.. “Giáo
dục trẻ đòi hỏi lời nói nghiêm túc nhất, đơn giản nhất và thành thật nhất- đó
là 3 đức tính hướng dẫn cuộc sống của
chúng ta”.


- Ứng xử của các bậc cha mẹ
phải thể hiện lòng chân thành, nhân hậu sao cho gia đình trở thành trường học
tình cảm của đứa trẻ. Những cuộc xung đột kéo dài, những cuộc ly hôn quái ác
bao giờ cũng làm vẩn đục tâm hồn đứa trẻ, đưa trẻ đến bước ngoặt hiểm nghèo và
chịu lấy tai vạ khôn lường.


-Nếu buộc phải ly hôn thì
những người làm cha mẹ cũng phải giải quyết sao cho ổn thỏa, có văn hóa, đừng
gây ra đau khổ cho những đứa con ngây thơ vô tội nỗi bất hạnh của những đứa trẻ
này là sinh sống trong tâm hồn.


-Thái độ ứng xử có văn hóa
của cha mẹ đối với những người thân, bạn bè, hàng xóm láng giềng đều gieo vào
tâm hồn trẻ thơ những ấn tượng tốt đẹp. Cách ăn mặc, nói năng, chuyện trò, cách
bài trí, sắp đặt đồ đạc, thái độ lao động, cách thể hiện niềm vui nỗi buồn của
cha mẹ đều là những tấm gương phản chiếu có tác dụng giáo dục con cái.


-Makarenko
cho rằng hành vi có văn hóa của cha mẹ là điều quyết
định nhất tới việc hình thành nhân cách của trẻ. Đừng nghĩ rằng cha mẹ chỉ giáo
dục con khi trò chuyện, khuyên bảo hoặc trách phạt nó, mà từng giây phút trong
cuộc sống của mình, ngay cả khi vắng nhà thì cách ăn mặc, giao tiếp, kết bạn,
sự vui buồn, ứng xử với người xung quanh của cha mẹ đều ảnh hưởng lớn đến con
cái một cách vô hình.


-Giáo
dục con cái chủ yếu là tổ chức hoạt động học tập, lao động, vui chơi, cuộc sống
hàng ngày. Gia đình cũng cần phân công như một tập thể sản xuất. Công việc phân
công nên cố định trong một thời gian để tạo cho trẻ thói quen, ý thức trách
nhiệm. Cha mẹ, gia đình phải có trách nhiệm cùng với nhà trường và xã hội và ngược
lại, nhà trường và xã hội phải kết hợp, giúp đỡ gia đình thống nhất trong sự
nghiệp giáo dục thế hệ trẻ.



Nhận xét : Makarenko đòi hỏi các bậc cha mẹ phải nắm vững
yêu cầu giáo dục con người XHCN, tích cực góp phần và có trách nhiệm hình thành
phẩm chất đạo đức, ý chí, tính cách, tình cảm, hành vi của con người biết tự trọng, trung thực, có tổ chức, có kỉ luật,
biết lao động, vui chơi cùng người khác và biết vì người khác. Đây chính
là một mặt giáo dục có vai trò hết sức quan trọng mà ngày nay chúng ta vẫn
thường bàn đến.




III)
Đánh
giá Makarenko và cống hiến của ông




-
Makarenko là nhà lý luận và thực tiễn
xuất sắc của nền giáo dục XHCN. Ông đã
vận dụng sáng tạo lý luận Macxit vào thực tế để rút ra những kinh nghiệm làm
phong phú cho lý luận giáo dục XHCN nói riêng và giáo dục nhân loại nói chung.


-
Hệ thống giáo dục của ông rất hoàn
thiện.


-
Kinh nghiệm và lý luận giáo dục của ông
có tính phổ biến, có giá trị thực tiễn lớn lao trong thời đại ngày nay.


-
Các nhà giáo dục, đội ngũ cán bộ nghiên
cứu và thầy cô giáo Việt Nam, cũng như các nước khác trong đó có cả một số lớn
các nước tư bản đã và đang vận dụng kinh nghiệm của Makarenko trong nhiều lĩnh
vực giáo dục. Tất nhiên mức độ vận dụng, hiệu quả của vận dụng còn phụ thuộc
vào điều kiện xã hội, khả năng sáng tạo của nhà giáo dục ở mỗi nước.


TÀI LIỆU THAM
KHẢO


1.
Lịch sử Giáo dục thế giới –
Hà Nhật Thăng, Đào Thanh Âm, NXB GD1988

2.
http://ninablog2008.wordpress.com/category/n%C6%B0%E1%BB%9Bc-nga/con-ng%C6%B0%E1%BB%9Di/makarenko-anton/



3.
http://en.wikipedia.org/wiki/Anton_Makarenko



4.
http://tieuhocdanghai.com/(A(dlwffKiaygEkAAAAZWZiZGZkMDEtYjJlZC00YjE3LWI2NTUtMTZkMDI3OTViMDVh8k_EFDTOon5cT7SSi3EpMp9kzoY1))/news/Default.aspx?iid=3359&AspxAutoDetectCookieSupport=1